බදු දීමනා ලබා ගත හැකි බොහෝ අංශ තිබේ. ඉහත 3.3 වන වගන්තියේ විදේශ ආයෝජන සඳහා දීමනා ලබා ගත හැකි අංශ කිහිපයක් විස්තර කෙරේ. පොදුවේ ගත් කල, භාණ්ඩ හෝ සේවා අපනයනය, සංචාරක, කෘෂිකර්මාන්තය, යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය, ඉදිකිරීම්, තොරතුරු තාක්‍ෂණය සහ මෘදුකාංග යනාදිය ඊට ඇතුලත්ය.
වක්‍ර බදු
එකතු කළ අගය මත බදු (වැට්)
පිරිවැටුම් බද්ද/p>
ඍජු බදු
ආදායම් බදු (පුද්ගලික සහ ආයතනික)
ආර්ථික සේවා ගාස්තුව (ESC)
රේගු කටයුතු
ප්‍රේෂණ බද්ද
වෙනත්-සමාජ වගකීම් බද්ද.
එකතු කළ අගය (වැට්) මත බදු ක්‍රමයක් 2002 අගෝස්තු 1 දින හඳුන්වා දෙන ලදී. ගමනාන්තය මූලධර්මය (destination principle) මත වැට් බදු අය කෙරෙන අතර ශ්‍රී ලංකාවේ භාණ්ඩ හා සේවා සැපයීමේදී එය අදාල වේ. එය පරිභෝජන බද්දක් වන අතර එමඟින් ලංකාවට ආනයනය කරන ලද භාණ්ඩ මෙන්ම ශ්‍රී ලංකාවේ භෞමික සීමාවන් තුළ සපයනු ලබන භාණ්ඩ හා සේවාවන් මෙම බද්දට යටත් වේ. අදාළ ගාස්තු පහත දැක්වේ.
ගාස්තු විස්තරය
අත්‍යවශ්‍ය සේවා 5% (ප්‍රවාහන හා නිෂ්පාදන යන්ත්‍රෝපකරණ සඳහා වාහන හැර)
සම්මත අනුපාතය 15%
සුඛෝපභෝගී මිල 18% සිට 15% දක්වා සීමා කෙරේ
විදේශයක පරිභෝජනය සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ අපනයන හා සැපයුම් සේවා සඳහා ගාස්තු අදාළ නොවේ
ශ්‍රී ලංකාව තුළ පරිභෝජනය (ඇඟලුම් මිලදී ගැනීමේ කාර්යාලයක් මඟින් සපයනු ලබන සේවාවන් ඇතුළත්ව).
ලැයිස්තුගත කර ඇති භාණ්ඩ හා සේවා සැපයුම් මත වැට් බදු එකතු නොකරන අතර කිසිදු ආදාන ණයක් (input credit) නොමැත.
ආයෝජන මණ්ඩලයේ/රේගු අධ්‍යක්‍ෂ ජනරාල්ගේ අනුමැතිය ඇතිව නිෂ්පාදකයෙකු හෝ අපනයනකරුවෙකු විසින් දේශීය වෙළෙඳපොළට සපයනු ලබන ඇඟලුම් කැබැල්ලකට ගාස්තුව 25/= කි.
1981 දී 1963 අංක 11 දරණ මුදල් පනත මඟින් හඳුන්වා දුන් ව්‍යාපාරික පිරිවැටුම් බද්ද 1981 අංක 69 දරණ පිරිවැටුම් බදු පනත මඟින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලද අතර එය 1981 නොවැම්බර් 13 දින සිට බලාත්මක වේ. ගෘහස්ත පරිභෝජන භාණ්ඩ හා සේවා කෙරෙහි ඇති වන බලපෑම අවම කිරීම සඳහා භාණ්ඩ හා සේවා බද්ද 1997.04.01 දින (සහ වර්තමානයේ අගය එකතු කළ බද්ද) හඳුන්වා දෙන ලදී. පිරිවැටුම් බද්ද එකතු කරනු ලබන්නේ තොග සහ සිල්ලර වෙළඳාමෙන් පමණක් වන අතර පළාත් සභාවලට ගෙවිය යුතුය. මෙරට ඕනෑම තොග හෝ සිල්ලර වෙළඳාමක් කරන සෑම පුද්ගලයෙකුගෙන්ම, සෑම කාර්තුවකදීම පිරිවැටුම් බද්ද අය කෙරේ. එම කාර්තුවේ පිරිවැටුම රුපියල් 25,000 ට නොඅඩු නම් ඕනෑම ව්‍යාපාරයක් එම කාර්තුව සඳහා බදු ගෙවිය යුතුය.
ආදායම් බදුවල මූලික කාර්යය වන්නේ රජයේ වියදම් සඳහා ආදායම ඉහළ නැංවීමයි. අනෙකුත් කාර්යයන් අතරට පහත ආකාරයේ සමාජ හා ආර්ථික අරමුණු ඇතුළත් වේ:
ආදායම් සාධාරණ ලෙස නැවත බෙදා හැරීම
ඉතුරුම් වැඩි කිරීම සහ ප්‍රාග්ධනය ගොඩනැගීම
සම්පත් වෙන් කිරීම තුළින් අපේක්‍ෂිත අංශ වෙත ආයෝජනය කිරීම
ශ්‍රී ලංකාවේ දැනට පවතින ආදායම් බද්ද 2000 අංක 38 දරණ 2000 මාර්තු 31 දක්වා වූ දේශීය ආදායම් පනත මත ක්‍රියාත්මක වන අතර එය පදනම්ව ඇත්තේ 1979 අංක 28 දරණ දේශීය ආදායම් පනත හා පසුව සිදු කරන ලද සංශෝධන මත ය.
බදුකරණයේ මූලධර්ම සහ එහි ප්‍රධාන ලක්‍ෂණ පහත පරිදි වේ
මෙම බද්ද අය කරනු ලබන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ පදිංචිකරුවෙකු වන හෝ මෙරට සිටින ඕනෑම පුද්ගලයෙකුගේ ආදායම මත ය..
මෙරට පදිංචිකරුවෙකුගෙන් මුළු ආදායමෙන් බදු අය කෙරෙන අතර, වෙනත් ඕනෑම පුද්ගලයෙකුට බදු පැනවිය හැක්කේ ශ්‍රී ලංකාවෙන් ලබන ආදායම් සඳහා පමණි
බද්ද පදනම් වී ඇත්තේ ගෝලීය ක්‍රමය මත එනම්, 2002/2003 උපලේඛන ක්‍රමය මත පොලී සහ ලාභාංශ ආදායම සඳහා බදු අය කිරීම හැර සෙසු ප්‍රභවයන්ගෙන් ලැබෙන ආදායම මත ය.
ආදායම් බදු පදනම් වී ඇත්තේ ස්වයං තක්සේරු කිරීමේ ක්‍රමය මත වන අතර, සෑම පුද්ගලයෙකුම තමන්ගේම ආදායම් ප්‍රතිලාභ සකස් කර, තම බදු වගකීම ගණනය කළ යුතු අතර, පසුගිය වර්ෂය සඳහා තක්සේරු කළ බදු කාර්තුමය වශයෙන් ගෙවිය යුතුය.
ආදායම් ප්‍රතිලාභ ගොනු කිරීමේ ව්‍යවස්ථාපිත දිනය තක්සේරු කිරීමේ වර්ෂයෙන් පසුව එළඹෙන නොවැම්බර් 30 වනදායින් වහාම අවසන් වේ.
බදු නිදහස් කිරීම් සහ ආයෝජන දිරි දීමනා ගණනාවක් ඇති අතර, විදේශයන්ගෙන් ලබාගත් වැටුප් හා ආදායම් සඳහා නිදහස් කිරීම් සහ සහන ද සැපයේ.
පුණ්‍යායතන, රක්ෂණ සමාගම් භාර, Executorවරු, සමාජ ශාලා සහ සංගම් ආදිය සඳහා සහනදායි බදු අනුපාත අදාළ වේ.
බදු අය කරන විට රඳවා ගැනීමේ බදු ක්‍රමයක් ද භාවිතා වේ.
සමාගමේ බදු ගෙවිය යුතු ලාභය රුපියල් 5,000,000 ට වැඩි නම්, බද්ද පහත පරිදි වේ
පොදු නියමය @ 30% දී
අනෙක්වා 32.5% දී
සමාගම් බදු ගෙවිය යුතු ලාභය රුපියල් 5,000,000 ට අඩු නම්, බද්ද 20% කි
සාමාන්‍යයෙන් බදු සහන, අපනයන, ඉදිකිරීම්, සංචාරක ව්‍යාපාර ඇති සමාගම් සඳහා 15% ක බද්දක් අය කෙරේ.
2005/06 සිට වසර පහක් දක්වා කෘෂිකර්මාන්තය බදු වලින් නිදහස් කෙරේ.
ලාභාංශ බද්ද
ගෙවන සියලුම ලාභාංශ 10%ක බද්දකට යටත් වේ.
පොලී සහ ලාභාංශ ආදායම
ලැබුණු ලාභාංශ තක්සේරු කළ හැකි ආදායමේ කොටසක් නොවේ.
දළ පොලිය ආදායම් බද්දට යටත් වන අතර 10% කින් රඳවා ගැනීමේ බද්ද අඩු කළ හැකිය.
ද්විතීයික වෙළෙඳපොළ ගණුදෙනු වල පොලී ආදායමට ද බදු අය කෙරෙන අතර රඳවා ගැනීමේදී බදු ද ඇතුලත් වේ.
ESC නමින් නව බද්දක් 2004 අප්‍රේල් 1 වන දින සිට හඳුන්වා දෙන ලද අතර ඉදිරි වසර දෙක සඳහා භාවිතා නොකළ ශේෂය ඉදිරියට ගෙන යාමේ විධිවිධානය සමඟ එම වසරේම ආදායම් බද්දට එක් කරන්නකි.
වසර තුනක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් තිස්සේ පැවති වෙළඳාම් හැර වෙනත් සෑම ව්‍යාපාරයක්ම, සෑම පුද්ගලයෙක්ම හෝ හවුල් ව්‍යාපාරයක්ම, අදාළ වර්ෂයේදී (ආදායමින් ප්‍රාග්ධන වත්කම් සහ වැට් බදු හැර) මුළු පිරිවැටුම රුපියල් මිලියන 50කට හිමිකම් කියයි නම්, එම වසරේදී ගෙවිය යුතු ESC මුදල රුපියල් මිලියන 50 කට සීමා වේ. අදාළ වර්ෂය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ පෙර වසරේ පිරිවැටුමයි. වසර තුනකට අඩු කාලයකදී වුවද කරන ලද වෙළඳාම් කටයුතු බදු වගකීමට යටත් වේ.
දේශීය ආදායම් පනතේ 57 (1) වගන්තියට අනුව, 2003/04 තක්සේරු කිරීමේ වර්ෂයේ සිට එම වර්ෂය සඳහා වූ මුළු ප්‍රේෂණ මත 10% ක මුදලක් ගෙවීමට දේශීය නොවන සමාගම් බැඳී සිටී.
2005 අංක 5 දරණ මුදල් පනත යටතේ දරුවන් සඳහා වූ ජාතික ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම සඳහා අරමුදලක් පිහිටුවන ලදී. මේ සඳහා GST, VAT සහ ESC හැර 2005/06 සඳහා ගෙවිය යුතු බදු වලින් .25% ක සමාජ වගකීම් බද්දක් අය කෙරේ.
ගනුදෙනුවකදී ලැබෙන ප්‍රාග්ධන ලාභ 2002 මාර්තු 31 දක්වා ලංකාවේ වෙනස් ආදායම් මාර්ගයක් ලෙස සලකනු ලැබූ අතර එතැන් සිට එය ඉවත් කරන ලදී.
ශ්‍රී ලංකාවේ රැකියා ආරම්භයේ සිට වසර 3 ක කාලයක් සඳහා පුරවැසි නොවන සේවකයින් අනේවාසිකයින් ලෙස සැලකේ. මෙම කාල සීමාව තුළදී ඔවුන් රැකියා ආදායමෙන් 15% ක සහන අනුපාතයකට යටත් වන අතර තවත් වසර 2 ක කාලයක් ඔවුන් තවදුරටත් සේවයේ නියුතු වුවහොත් 15% ක බද්ද අඛණ්ඩව පවතී. මෙරටින් ලබන වෙනත් ඕනෑම ආදායමක් සඳහා සාමාන්‍ය අනුපාතයෙන් බදු අය කෙරේ.
ආදායම ලබන අවස්ථාවේදීම බදු අය කරන රඳවා ගැනීමේ ක්‍රමයක් ද තිබේ.
දැනට අදාළ වන රඳවා ගැනීමේ බදු අනුපාත වලින් කිහිපයක් පහත දැක්වේ:
මුළු ලාභාංශ වලින් 10%
රුපියල් 500,000ට අඩු ලොතරැයි ත්‍යාග 10%
පොලී 10%
භාණ්ඩාගාර බිල්පත් 10%
රු .50,000ට අඩු නේවාසික නොවන මාසික කුලී ආදායමින් 10%
නිශ්චිත පුද්ගලයින් විසින් ගෙවනු ලබන නිශ්චිත ගාස්තු වලින් 5%
සහන ලබා දීම සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ බදු ගිවිසුම් සාමාන්‍යයෙන් පහත සඳහන් මූලික මූලධර්ම දෙක අනුගමනය කර ඇත:
(1) විදේශ බදු ණය මූලධර්මය (the foreign tax credit principle), (2) නිදහස් කිරීමේ මූලධර්මය (the exemption principle)
විදේශ බදු ණය මූලධර්මය යටතේ රටවැසියෙකුගේ විදේශ ආදායම ඇතුළුව මුළු ආදායම මත බද්දක් පනවා ඇති නමුත් රටවැසියාගේ විදේශ ආදායම් ප්‍රභවයෙන් අය කෙරෙන විදේශ බද්ද අතහැරීමට ඉඩ සලසයි. දේශීය බද්දට වඩා විදේශීය බද්ද අඩු නම්, පදිංචි රටට ගෙවිය යුත්තේ එම බදු වලින් අතිරික්තයක් පමණි. විදේශීය බදු ඉහළ මට්ටමක පවතින්නේ නම්, පදිංචි රටෙන් කිසිදු බද්දක් අය කළ නොහැක.
නිදහස් කිරීමේ ක්‍රමය අනුව, බදු ගෙවන්නාගේ අනෙකුත් ආදායම් මත පැනවිය යුතු බදු තීරණය කිරීමේදී නිදහස් කළ ආදායම සැලකිල්ලට නොගනී.
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල ද්විත්ව බදු ගිවිසුම් වල බදු රහිත කාල සහ බදු සහන වශයෙන් බදු ගෙවන්නන් සඳහා (ද්විත්ව බදු සහන අහිමි වීම වැළැක්වීමට) සහන සලසනු ලැබේ. එවැනි ණය සාමාන්‍යයෙන් දෙනු ලබන්නේ ලාභාංශ, පොලී හෝ කර්තෘභාග සඳහා හෝ බදු රහිත කාලයක් යටතේ හෝ ලාභාංශ ගෙවා ඇති අනුබද්ධ සමාගම් වල ලාභ සඳහා ය.
